आपल्या सर्वांसाठी एक आनंदाची बातमी, शिवकालीन किल्ल्यांना मिळाली आहे जागतिक ओळख – युनेस्को यादीत मिळाले आहे मनाचे स्थान, ते कसे मिळाले आहे? पाहूया विस्तृत माहिती या लेखात –
महाराष्ट्र शासन आणि भारत सरकारच्या पुरातत्त्व विभागाने एकत्र येऊन या किल्ल्यांच्या ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि स्थापत्यदृष्ट्या महत्त्वाची माहिती संकलित केली. “Maratha Military Architecture” ही संकल्पना केंद्रस्थानी ठेवून प्रस्ताव तयार करण्यात आला.
छत्रपती शिवाजी महाराजांनी निर्माण केलेले किल्ले हे महाराष्ट्राच्या संस्कृती, शौर्य आणि स्वाभिमानाचे प्रतीक आहेत. अलीकडेच या किल्ल्यांना एक नवा गौरव लाभला – युनेस्को (UNESCO) ने काही शिवकालीन किल्ल्यांचा “जागतिक वारसा स्थळ (World Heritage Site)” म्हणून अधिकृतपणे समावेश केला आहे. ही गोष्ट प्रत्येक मराठी माणसासाठी अभिमानास्पद आहे. पण हा गौरव मिळवण्यासाठी नेमके काय झाले? हे शक्य कसे झाले? आणि आता पुढे काय?
या यादीत समाविष्ट करण्यासाठी राज्य सरकार, पुरातत्त्व विभाग, इतिहास अभ्यासक आणि स्थानिक नागरिकांनी संयुक्त प्रयत्न केले. राज्य सरकारने 2021 मध्ये युनेस्कोकडे प्रस्ताव पाठवला होता, ज्यात सात किल्ल्यांची माहिती दिली होती – राजगड, रायगड, तोरणा, प्रतापगड, लोहगड, सिंधुदुर्ग आणि सलेहगड. हे सर्व किल्ले छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या स्वराज्य स्थापनेच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचे आहेत.
युनेस्कोने या किल्ल्यांचा ऐतिहासिक, स्थापत्यशास्त्रीय आणि सांस्कृतिक महत्त्वाचा विचार करून त्यांची जागतिक यादीत निवड केली. यासाठी स्थानिक स्तरावर अनेक सुधारणा, संवर्धन, माहितीफलक, पर्यटन सोयीसुविधा यांवर काम केले गेले. आता जाणून घेऊया हे कसे शक्य झाले-
युनेस्को यादीत स्थान कसे मिळाले?
महाराष्ट्र शासन आणि भारत सरकारच्या पुरातत्त्व विभागाने एकत्र येऊन या किल्ल्यांच्या ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि स्थापत्यदृष्ट्या महत्त्वाची माहिती संकलित केली. “Maratha Military Architecture” ही संकल्पना केंद्रस्थानी ठेवून प्रस्ताव तयार करण्यात आला. UNESCO साठी आवश्यक असलेल्या निकषानुसार प्रत्येक किल्ल्याचे अचूक नकाशे, इतिहास, स्थापत्यशैली, लढाया, समाजिक भूमिका आदी गोष्टींचा अभ्यास करून दस्तऐवज तयार करण्यात आला. स्थानिक लोक, इतिहास अभ्यासक, आणि वारसा जपणाऱ्या संस्थांचा सहभाग घेऊन किल्ल्यांच्या जतनासाठी चळवळी उभ्या राहिल्या. पर्यावरण पूरक पर्यटन आणि स्वच्छता मोहिमा यामुळे किल्ल्यांचे जतन-संवर्धन शक्य झाले.
युनेस्को यादीत किल्ल्यांचे नाव आल्याने आता पुढे काय होणार-
पर्यटनाला मिळणार नवी दिशा
UNESCO मानांकनामुळे या किल्ल्यांचे जागतिक स्तरावर आकर्षण वाढेल. देशी आणि विदेशी पर्यटकांची संख्या वाढेल, यामुळे स्थानिक अर्थव्यवस्थेला बळकटी मिळेल.
किल्ले संवर्धनासाठी दिला जाणार निधी
UNESCO कडून आणि केंद्र-राज्य सरकारकडून या किल्ल्यांच्या देखभालीसाठी आणि पर्यावरण-स्नेही सुविधांसाठी निधी उपलब्ध होईल.
स्थानिक लोकांसाठी उपलब्ध होणार रोजगार
स्थानिकांना मार्गदर्शक, हस्तकला विक्रेते, हॉटेल व्यवसाय, प्रवासी वाहतूक आदी मार्गांनी रोजगाराच्या संधी निर्माण होतील.
शालेय आणि उच्च शिक्षणात किल्ल्यांच्या अभ्यासाचा दर्जा आणि महत्त्व वाढणार
या ऐतिहासिक स्थळांचा अभ्यास शिक्षणात अधिक ठळकपणे मांडला जाईल, जेणेकरून नव्या पिढीला आपल्या वारशाची जाणीव होईल.
शिवकालीन किल्ल्यांना युनेस्कोची मान्यता मिळणे म्हणजे इतिहासाला दिलेली जागतिक मान्यता आहे. हे आपल्या परंपरेचा गौरव आहे, पण त्याचबरोबर ही आपली जबाबदारी देखील आहे – या ठेव्याचे रक्षण करण्याची. चला, आपण सर्वजण मिळून या किल्ल्यांचा अभिमानाने गौरव आणि जपणूक करूया.
