नेपाळमध्ये आंदोलनाचा भडका; राजकीय अस्थिरतेचा भारताला व्यापारात मोठा फटका!

Nepal Protest : नेपाळमध्ये आंदोलनाचा भडका; भारताला व्यापारात दुहेरी आव्हानांचा सामना

नेपाळमध्ये तरुणांनी उभ्या केलेल्या आंदोलनामुळे राजकीय वातावरण पूर्णपणे ढवळून निघाले आहे. सलग दोन दिवस चाललेल्या आंदोलनांनंतर अखेर नेपाळचे पंतप्रधान के. पी. शर्मा ओली, राष्ट्रपती आणि मंत्र्यांनी राजीनामे दिले आहेत. या घडामोडींमुळे तेथे अस्थिरतेचे वातावरण निर्माण झाले आहे.

भारतासाठी ही परिस्थिती गंभीर मानली जात आहे, कारण नेपाळ हा भारताचा सर्वात मोठा व्यापारी भागीदार आहे. नेपाळच्या एकूण व्यापारापैकी जवळपास दोन-तृतीयांश व्यापार भारतासोबत होतो. मात्र, नेपाळ भारताकडून जितकी आयात करतो, त्यापेक्षा खूपच कमी निर्यात करतो. त्यामुळे नेपाळची अर्थव्यवस्था आधीच तणावाखाली असून, आताच्या राजकीय संकटामुळे भारतालाही याचा फटका बसण्याची शक्यता आहे.

नेपाळ-भारत व्यापार स्थिती

• भारताकडून नेपाळला निर्यात: ₹1,071.19 अब्ज
• नेपाळकडून भारतात निर्यात: ₹224.68 अब्ज

ही आकडेवारी स्पष्ट करते की भारत नेपाळला मोठ्या प्रमाणात वस्तू विकतो, तर नेपाळचा मोठा भाग आयातीवर अवलंबून आहे. यामुळे नेपाळच्या व्यापार तुटीची समस्या गंभीर आहे.

नेपाळच्या उद्योगांना भेडसावणाऱ्या समस्या

1. आयातीवर जास्त अवलंबिता – बहुतांश वस्तू भारत व इतर देशांतून आयात केल्या जातात.
2. प्रमाणपत्रांची अडचण – भारतीय मानक ब्युरोकडून मान्यता मिळण्यात विलंब होतो.
3. स्पर्धेचा अभाव – उद्योगांमध्ये आंतरराष्ट्रीय दर्जाची स्पर्धा नाही.
4. निर्यात थांबलेली क्षेत्रे – सिमेंट, बूट, कपडे, सॅनिटरी उत्पादनांची निर्यात मंदावलेली आहे.

आर्थिक तोटा किती?

2024-25 या आर्थिक वर्षात नेपाळने 164 देशांसोबत व्यापार केला. परंतु केवळ 37 देशांसोबतच नफा झाला. उर्वरित व्यापार तोट्यात राहिला असून, नेपाळला ₹1,527.09 अब्ज रुपयांचा तोटा सहन करावा लागला.

भारतासाठी काय धोका?

नेपाळमधील राजकीय संकटाचा थेट परिणाम भारताच्या अर्थव्यवस्थेवर होऊ शकतो.

• भारताला निर्यात कमी होण्याचा धोका आहे.
• अमेरिकेसोबतच्या तणावाच्या पार्श्वभूमीवर भारताला आधीच नवीन बाजारपेठा शोधाव्या लागत आहेत.
• नेपाळमधील अस्थिरतेमुळे सार्क संघटनेतील आणखी एका देशात अराजकता निर्माण झाली आहे, ज्याचा प्रादेशिक सहकार्यावर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.

नेपाळमधील आंदोलनामुळे निर्माण झालेली राजकीय अस्थिरता फक्त नेपाळपुरती मर्यादित नाही, तर भारतासाठीही मोठे आव्हान आहे. नेपाळवरील अवलंबित्व, निर्यात-आयात तफावत आणि अमेरिकेसोबतचे तणावपूर्ण संबंध यामुळे भारताला दुहेरी संकटाचा सामना करावा लागत आहे.