पुणे – उत्तम हवेमधून प्रदूषित दिशेने प्रवास- कधी ‘शांत, हिरवळीनं वेढलेलं शहर’ म्हणून ओळखले जाणारे पुणे आता हवेच्या प्रदूषणाच्या रडारवर झपाट्याने सरकत आहे. महापालिकेच्या ताज्या पर्यावरण अहवालानुसार, पुण्यात सलग दुसऱ्या वर्षी तीन दिवस ‘वाईट’ दर्जाची हवा नोंदवण्यात आली आहे, जी आरोग्यासाठी अत्यंत धोकादायक मानली जाते. याशिवाय १७४ दिवस हवा ‘मध्यम’ स्वरूपाची होती, मात्र त्यामध्ये सूक्ष्म आणि अतिसूक्ष्म धूलिकणांचे प्रमाण चिंताजनक पातळीवर गेले होते. वर्षभरात केवळ ५२ दिवसच हवा ‘उत्तम’ नोंदवली गेली – हे आकडे पुण्याच्या श्वास घेणाऱ्या निसर्गाच्या अवस्थेची गंभीर साक्ष देतात.
दिल्लीचा रस्ता पकडतोय पुणे?
पर्यावरण अहवालातील आकडेवारीतून स्पष्ट झाले आहे की पुण्याची हवा आता दिल्लीसारख्या प्रदूषित शहरांच्या दिशेने झुकते आहे. हिवाळ्यात हवा स्थिर राहते, त्यामुळे प्रदूषक हवेत अडकतात आणि धूलिकणांचे प्रमाण वाढते. हीच धूलिकणं – PM 2.5 आणि PM 10 – श्वसनाच्या आजारांचे मुख्य कारण बनतात. हे धूलिकण फुफ्फुसांमध्ये खोलवर जाऊन दम्याचा झटका, ब्राँकायटिस आणि हृदयविकारासारख्या आजारांना आमंत्रण देतात.
नॅशनल क्लीन एअर प्रोग्राम’ अंतर्गत निधी असूनही परिस्थिती ढासळती
केंद्र सरकारने पुण्याची निवड ‘नॅशनल क्लीन एअर प्रोग्राम’साठी केली असून, मोठ्या प्रमाणात निधीही दिला आहे. मागील चार वर्षांपासून पुणे महानगरपालिका विविध उपाययोजना राबवत आहे. मात्र या योजना बहुतेक दीर्घकालीन असल्याने लगेच परिणाम दिसून येत नाही. त्यामुळे प्रदूषणाची पातळी नियंत्रणात आणण्यात अपेक्षित यश अद्याप मिळालेलं नाही. एकेकाळी वर्षातील बहुतांश दिवस ‘उत्तम’ हवा असणाऱ्या पुण्यात आता ‘मध्यम’ आणि ‘वाईट’ हवेचे दिवस वाढत आहेत, ही गोष्ट शहरवासीयांसाठी आणि प्रशासनासाठी चिंता वाढवणारी आहे.
आरोग्यावर वाढता धोका
महापालिकेच्या विविध संशोधन संस्थांच्या सहकार्याने संकलित केलेल्या माहितीवरून स्पष्ट होते की, हवेतील सूक्ष्म धूलिकण फुफ्फुसांवर गंभीर परिणाम करत आहेत. विशेषतः लहान मुलं, वयोवृद्ध, आणि श्वसन विकारांनी त्रस्त व्यक्तींना याचा मोठा फटका बसतो. प्रदूषकांचा वाढता प्रभाव हृदयविकार, दम्याचे झटके आणि इतर श्वसनसंबंधी आजारांचे प्रमाण वाढवतो आहे. हवेमधील PM 2.5 चं प्रमाण वर्षभर केंद्र सरकारच्या ठरवलेल्या मर्यादेपेक्षा अधिकच राहिलं आहे.
काय करता येईल?
पुण्याच्या हवेला पुन्हा स्वच्छ करण्यासाठी केवळ सरकारी उपाय पुरेसे नाहीत. नागरिक म्हणून आपलीही जबाबदारी आहे – सार्वजनिक वाहतूक वापरणे, फटाके न वाजवणे, झाडे लावणे आणि पानगळीचा कचरा न जाळता योग्य पद्धतीने व्यवस्थापन करणे, ही काही प्राथमिक पावलं आहेत. याशिवाय महापालिकेने अधिक प्रभावी आणि तात्काळ उपाययोजनांची अंमलबजावणी करणे गरजेचे आहे.
स्वच्छ श्वास वाचवण्यासाठी एकत्र यावे लागेल!
पुणे शहराची ओळख बदलू नये यासाठी वेळेत पावलं उचलणं आवश्यक आहे. दिल्लीच्या मार्गावर जाण्यापूर्वी आपला कोर्स बदलणं गरजेचं आहे. शुद्ध हवेचा श्वास घेण्यासाठी सरकार, संस्था आणि सामान्य नागरिकांनी मिळून प्रयत्न केल्यासच पुण्याचा निसर्ग, पर्यावरण आणि आरोग्य सुरक्षित राहू शकते.
